13 grudnia 2024 r. odbyło się 7 Krakowskie Forum Karnistyczne współorganizowane przez Katedrę Prawa Karnego Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Krakowski Instytut Prawa Karnego Fundacja. Motywem przewodnim tej edycji Forum były nowelizacje w kontekście środków i sposobów reakcji na czyn zabroniony.
Po symbolicznym otwarciu Forum przez SSN prof. dr hab. Włodzimierza Wróbla, odbył się pierwszy panel zatytułowany „Środki reakcji na popełniony czyn zabroniony”. W dyskusji, moderowanej przez adw. prof. dr hab. Jarosława Majewskiego, udział wzięli: prok. dr Przemysław Cychosz, SSR Piotr Mgłosiek oraz dr hab. prof. UW Jarosław Utrat-Milecki.
Między obligatoryjnością a elastycznością
W wykładzie przewodnim prof. dr hab. Andrzej Sakowicz zwrócił uwagę na problematykę rozszerzonych przez ustawodawcę obligatoryjnych środków karnych (m.in. art. 41 § 1a k.k.), skutkujących zawężeniem granicy swobody sędziowskiej, pośrednio naruszających m.in. art. 10, 45 oraz 175 Konstytucji RP oraz zasady indywidualizacji (art. 55 k.k.) i stopnia winy (art. 56 k.k.).
Jednocześnie, jak wskazywał referent, mowa o środkach karnych, które ulegają zaostrzeniu, w sytuacji spadku m.in. śmiertelnych wypadków drogowych czy przestępstw seksualnych. Zaznaczony został również problem powstania nowego środka karnego w postaci odcięcia lub ograniczenia dostępu do Internetu.
Pierwszy głos zabrał prof. Utrat-Milecki, który wskazał, że obecne regulacji należy postrzegać jako przejaw ducha czasu, bowiem statystyki kryminalne nie wskazują na potrzebę zaostrzania karania, a zjawisko populizmu penalnego również przestaje tłumaczyć jednoznacznie obecne tendencje. Następnie prelegent zaznaczył konieczność usunięcia kar i środków o charakterze eliminacyjnym np. wykaz przestępców seksualnych, oraz potencjalne wyjście z obecnych problemów dotyczących kar poprzez postulat zwiększenia profesjonalizacji i wyjęcia tematu z rąk polityków.
Prokurator dr Przemysław Cychosz przedstawił obecną sytuację związaną z cyberprzestępczością wskazując, że przestępców można podzielić na słonie i antylopy.
Wobec antylop, czyli przestępców mniejszej wagi, należy stosować sprawniejszą politykę prewencyjną oraz informacyjną. Wobec słoni, przestępców nie tylko poważniejszych, ale i umożliwiających drobnym przestępcom działanie m.in. poprzez sprzedaż odpowiednich infrastruktur, potrzebny jest jak najszerszy katalog: od środków karnych i kar, po możliwości prowadzenia przeszukań, zabezpieczania danych oraz ułatwienia działań operacyjnych opartych o współpracę międzynarodową.
Ostatni prelegent, SSR Mgłosiek, zwrócił uwagę na niechęć do stosowania art. 59 k.k. przez sędziów oraz praktykę orzekania środków karnych jako składnika kary, skutkując zawłaszczaniem pola przeznaczonego dla kary.
W dalszej dyskusji związanej z pytaniami z sali wskazano na problematykę indywidualnego podejścia do środków karnych, które potrafią być dotkliwsze niż kara główna; powiększającej się praktyki sądów rejonowych nieorzekania obligatoryjnego przepadku w oparciu o argumenty konstytucyjne i art. 53 k.k. limitujący karę, oraz konfliktu między zasadą legalizmu a efektywnością w walce z poważniejszą przestępczością.
Na koniec prof. Sakiewicz wskazał na możliwość korzystania z art. 72a k.k. w celu ograniczania aktywności internetowej m.in. przy znęcaniu, nękaniu oraz art. 41a §1 k.k., aby ograniczyć sposób komunikacji i kontaktu ze środowiskiem, z zaznaczeniem, iż jest przeciwny całkowitemu odcięciu skazanego od Internetu.
Dozór: więzienie przyszłości?
W drugim panelu, który moderował SSN prof. Włodzimierz Wróbel, udział wzięli dr Ewa Dawidziuk, SSO Magdalena Kierszka oraz zastępczyni Dyrektora Biura Dozoru Elektronicznego Barbara Wilamowska. Tematem przewodnim był dozór elektroniczny w prawie karnym: diagnoza i perspektywy.
W wykładzie wprowadzającym wygłoszonym przez dr hab. prof. UWr prof. AWL Tomasza Kalisza zakreślona została historia dozoru, jego wprowadzenia do polskiego systemu, a także obecnego kształtu regulacji prawnych. Referent wskazał ponadto relacje między dozorem a prawami człowieka, przestrzenie stosowania dozoru oraz najnowsze osiągnięcia technologiczne, które można wykorzystać w ramach jego stosowania.
Dyskusja miała formę energicznej wymiany zdań oraz myśli na konkretne tematy zainicjowane przez moderatora oraz publiczność. Początkowo zarysowano ramy tematu poprzez wyliczenie danych statystycznych dotyczących dozoru m.in. ilości osób wykonujących karę, pojemności systemu i częstotliwości naruszania dozoru.
Następnie poruszone zostały szczegółowe problemy: samouwolnienia od dozoru; stosowanego przez sędziów przelicznika zaliczania dozoru w ramach odbywania kary pozbawienia wolności; społecznych odczuć wobec dozoru jako odbywania kary; efektywności resocjalizacji (w tym maksymalnego czasu stosowania dozoru z punktu widzenia ludzkiej psychiki) oraz kwestii jego stosowaniu w zastępstwie lub w ramach tymczasowego aresztowania i problematyki realizacji celów aresztowania.
W dyskusji zwrócono uwagę na istotną rolę pokrzywdzonego, znaczenie aktywności komisji penitencjarnej oraz wpływ opinii sprawców na temat stosowania dozoru jako zamiennika kary.
Dyskutanci wskazali na wielki potencjał dozoru, jednak są przestrzenie dotyczące nie tylko praktycznego sposobu wykonywania kary, ale i społecznych odczuć dotyczących jej odbywania m.in. ze strony pokrzywdzonego (np. przy obowiązku alimentacji), sąsiadów jak i rodziny sprawcy, które należy uwzględnić przy tworzeniu oraz stosowaniu regulacji dotyczących dozoru.
Prokurator kontra sąd
Ostatni panel nosił tytuł: „Czy decyzje procesowe prokuratora mogą ograniczać sąd w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości: perspektywa modelowa i zmiany ustawodawcze”. Debatę otworzył wykładem adw. prof. dr hab. Piotr Kardas, po którym w dyskusji udział wzięli prok. Seweryn Borek, SSO Wojciech Domański oraz adw. dr Konrad Lipiński. Całość moderował SSA dr hab. UG Sławomir Steinborn.
Prof. Piotr Kardas podkreślił znaczenie rozróżnienia postępowania przygotowawczego, w którym przysługuje prokuratorowi domniemanie kompetencji, oraz postępowania sądowego, w którym monopol władzy przysługuje sądowi.
Dodatkowo zaznaczona zostało zobowiązanie uczestników do lojalnego współuczestniczenia w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości. W dalszej części Referent wskazał, że każdy przepadek ingerencji, wpływającej bezpośrednio lub pośrednio na sąd, należy uznać za niedopuszczalny. Z tego powodu każda czynność powzięta w postępowaniu przygotowawczym przez prokuratora, która mogłaby wykluczyć podjęcie decyzji przez sąd w postępowaniu sądowym jest sprzeczna z „„”jądrem sprawowania władzy sądowniczej”””, którego ramy wyznacza Konstytucja.
Pierwszy głos w dyskusji zabrał dr Konrad Lipiński, który akcentując obecną nierówność stron, w której obrońca bierze udział w walce jednostki z państwem, uznał za niedopuszczalne tworzenie kolejnych regulacji powiększające dysproporcje, wskazując m.in. sprzeciw prokuratorski, który uderza nie tylko w pozycję oskarżonego, ale i przesuwa ciężar decyzji z organu sądowego na rzecz organu niesądowego.
Od prokuratora jako nie tylko oskarżyciela, ale i rzecznika praworządności, za którym stoi państwo, zdaniem adwokata, należy wymagać więcej, a nie go dodatkowo uprzywilejowywać.
Częściowo odmiennie do problemu podszedł prok. Borek, który wskazał, że prokurator pełni również funkcję pomocnika ofiary w procesie. Ponadto przejęcie przez sąd władczych kompetencji np. ujawniania materiału, zabezpieczenia, prowadziłoby do automatyzmu, szkodzącemu właściwemu rozpoznaniu jurysdykcyjnego.
SSO Domański w swojej wypowiedzi skupił się na rozróżnieniu trzech grup regulacji:
- naruszających porządek konstytucyjny (np. art. 37; 270 §2; 360 §2 k.p.k.);
- naruszających podstawowe prawa wolnościowe, w szczególności konstytucyjne m.in. prawo do sądu czy zakaz pozbawiania wolności przez organ inny niż sąd, które w konsekwencji godzą również w zasady ustrojowe (np. art. 257 § 3 k.p.k.),
- oraz regulacji stawiających oskarżyciela w pozycji dominującej.
W dalszej części dyskusji poruszone zostały kwestie pozycji prokuratora przy ocenie dopuszczalności materiału dowodowego, wstrzymywanie prawomocności decyzji (art. 257 k.p.k.), problemu przełamywania domniemania niewinności, oceny interesu publicznego z art. 60 k.p.k., oraz kontroproduktywności pewnych rozwiązań w praktyce. Dyskusję zakończył prof. Kardas wskazując na podobieństwo obecnych dyskusji do toczących się w latach 90. XX wieku, których pokłosiem było odjęcie znacznych kompetencji prokuratora na rzecz niezawisłego sądu.
Szczegółowy program i biogramy prelegentów publikuje Krakowski Instytut Prawa Karnego Fundacja na dedykowanej stronie internetowej.
Autor: mgr Tomasz Waltoś
