Wprowadzony przepis art. 55 a ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu z dnia 18 grudnia 1998 r. (Dz.U. z 2016, poz. 1575) – penalizujący przypisywanie Polakom udziału m.in. w zbrodniach nazistowskich – wywołał liczne dyskusje w kraju i za granicą.
Autorzy analizują problematykę konstytucyjną i prawnokarną, związaną z uchwalonym przepisem. Prezydent podpisując ustawę skierował ją co prawda do Trybunału Konstytucyjnego celem zbadania konstytucyjności przepisu. Autorzy wskazują, że Trybunał powinien stwierdzić niezgodność z polską Konstytucją kwestionowanych regulacji. Zauważają jednak, że skład orzekający konstytucyjność przepisu został powołany z naruszeniem zasady alfabetycznej kolejności powołania sędziów do rozpoznania sprawy.
Istnieje zatem niebezpieczeństwo, że orzeczenie nie będzie wynikiem głębokich analiz prawnych, ale raczej instrumentem politycznego rozwiązania problemu.
Przepis wywołuje wątpliwości z punktu widzenia znamion nowego przestępstwa. Przykładowo, fałszywe przypisanie odpowiedzialności za przestępstwo konkretnej osobie, a nawet grupie osób nie oznacza, że popełnienie tego przestępstwa przypisuje się całemu narodowi – wskazują autorzy. Omawiany przepis wymaga ogólnej formuły wskazującej na odpowiedzialność całego narodu lub państwa.
Autorzy dodają, że jeżeli stwierdzenie „Mieszkańcy wsi XYZ, którzy byli Polakami, zamordowali Żydów”, okaże się sprzeczne z faktami, to nie powinno podlegać karze, ponieważ nie przypisuje ono odpowiedzialności narodowi polskiemu lub państwu polskiemu, ale tylko określonej grupie osób – mieszkańcom wsi XYZ.
Przedstawione rozważania pokazują, że przyjęty przepis jest sprzeczny z podstawową zasadą materialnego prawa karnego, zgodnie z którą przepisy karne powinny zostać uchwalone tylko wtedy, gdy mogą zrealizować cel ochrony określonego dobra prawnego ustanowionego przez prawodawcę.
Przy zastosowaniu kwestionowanego przepisu w praktyce właściwe organy miałby szeroką swobodę decydowania o tym, co stanowi naruszenie art. 55a – wskazują autorzy.
Konsekwencją przyjęcia tak szerokiej kognicji jest naruszenie zasady proporcjonalności wyrażonej w art. 31 ust. 3 Konstytucji, który stanowi, że wszelkie ograniczenia w korzystaniu z konstytucyjnych wolności i praw mogą być nakładane tylko na mocy ustawy i tylko wtedy, gdy jest to konieczne w demokratycznym państwie w celu ochrony jej bezpieczeństwa lub porządku publicznego, lub w celu ochrony środowiska naturalnego, zdrowia lub moralności, wolności i praw innych osób. Takie ograniczenia nie mogą naruszać istoty wolności i praw.
Zdaniem autorów – wobec zauważonych problemów związanych z nowelizacją ustawy – nie można pozytywnie ocenić przyjętych zmian zarówno z punktu widzenia Konstytucji, jaki i prawa karnego.
Artykuł „The New Polish ‘Memory Law’: A Short Critical Analysis” został opublikowany w DPCE Online.
Autorami artykułu są dr hab. Piotr Mikuli, prof. UJ i dr Mikołaj Małecki z Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Foto: Pixabay.com
