Na początku 2016 r. o niedopuszczalności zastosowania w ramach prezydenckiego „prawa łaski” tzw. abolicji indywidualnej pisali w Czasopiśmie Prawa Karnego i Nauk Penalnych Adrian Duda i Agnieszka Wąglorz z Uniwersytetu Jagiellońskiego.
„O ile istnienie kompetencji do wydania przez Prezydenta aktu zwalniającego z negatywnych konsekwencji prawomocnego wyroku nie budzi w doktrynie zastrzeżeń, o tyle dopuszczalność zastosowania abolicji indywidualnej rodzi co najmniej poważne
wątpliwości” – wskazywali autorzy przystępując do interpretacji art. 139 Konstytucji RP.
Tekst ustawy to nie wszystko
Art. 139 Konstytucji jest niezwykle lakoniczny: „Prezydent Rzeczypospolitej stosuje prawo łaski. Prawa łaski nie stosuje się do osób skazanych przez Trybunał Stanu”. Nie oznacza to jednak, że może on być dowolnie interpretowany i nie posiada żadnej treści – wskazywali Duda i Wąglorz.
Po przeprowadzeniu językowej analizy przepisu Konstytucji autorzy podkreślili, że musi on być interpretowany w szerokim kontekście systemowym, uwzględniającym aktualne przepisy ustawy zasadniczej.
„W porównaniu do konstytucji PRL, w ustawie zasadniczej z 1997 r. pojawiło się wiele zasad i gwarancji demokratycznego państwa prawnego. Nowy kontekst systemowy może mieć wpływ na kształt normy przyznającej Prezydentowi omawianą kompetencję”.
Zwraca uwagę w szczególności art. 126 ust. 3 Konstytucji, zgodnie z którym „Prezydent Rzeczypospolitej wykonuje swoje zadania w zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach”.
„Z przepisu tego należy wyinterpretować dyrektywę postępowania wiążącą Prezydenta – każdą swą kompetencję, w tym korzystanie z prawa łaski, Prezydent powinien wykonywać w zgodzie z pozostałymi przepisami Konstytucji oraz ustawami zwykłym” – podkreślali autorzy.
„Ta wypowiedź ustrojodawcy wskazuje zatem wyraźnie, że nie jest wystarczający argument, iż skoro art. 139 Konstytucji nie zawiera żadnych ograniczeń odnośnie do prawa łaski, to dopuszczalny jest akt abolicji indywidualnej. Jest to wysoce zawodne wnioskowanie” – stwierdzili Duda i Wąglorz.
Trójpodział władz, jądro kompetencji
Autorzy wskazali w szczególności na art. 10 (trójpodział i równowaga władz) oraz art. 175 ust. 1 (kompetencja do wymierzania sprawiedliwości przez sądy) jako nieodzowne konteksty właściwego rozumienia konstytucyjnego prawa łaski. Oba wykluczają możliwość uznania, że prawo łaski może być stosowane przed prawomocnym wyrokiem skazującym.
Organy władzy publicznej mają się wzajemnie równoważyć, lecz jedna z władz nie może naruszyć jądra kompetencji należącej do innej władzy umocowanej konstytucyjnie.
„Przyznanie Głowie Państwa uprawnienia do stosowania prawa łaski w omówionym wyżej szerokim zakresie mogłoby również naruszać art. 45 ust. 1 oraz art. 77 ust. 2 Konstytucji, które łącznie konstruują prawo do sądu”.
Byłaby to ingerencja m.in. w prawa pokrzywdzonego do uzyskania rozstrzygnięcia o wzajemnych prawach i obowiązkach stron.
„Akt abolicji indywidualnej, oprócz możliwości stwierdzenia, iż zachowanie, jakiego dopuścił się oskarżony, miało przestępny charakter, ostatecznie pozbawiałby pokrzywdzonego możliwości uzyskania środka kompensacyjnego oraz powołania się na prejudykat w postępowaniu cywilnym” – wskazali autorzy artykułu.
W konkluzji A. Duda i A. Wąglorz zaproponowali dookreślenie art. 139 Konstytucji, tak aby w przyszłości nie było wątpliwości co do zakresu jego zastosowania. „To, na co nie można się obecnie zgodzić, to jej nazbyt szerokie interpretowanie” – podkreślili w ostatnim zdaniu opracowania.
31 maja 2017 r. siedmiu sędziów Sądu Najwyższego uznało, że prawo łaski może być realizowane wyłącznie wobec osób, których winę stwierdzono prawomocnym wyrokiem sądu (sygn. I KZP 4/17) – zobacz więcej na temat uchwały SN.
Adrian Duda jest doktorantem w Katedrze Prawa Karnego Uniwersytetu Jagiellońskiego (w chwili napisania artykułu był studentem). Agnieszka Wąglorz jest studentką Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Artykuł ukazał się w zeszycie 1/2016 Czasopisma Prawa Karnego i Nauk Penalnych.
Foto: KIPK
