W nauce prawa karnego duże wątpliwości budzi kwestia dopuszczalności zgody na zachowanie, które skutkuje ciężkim uszczerbkiem na zdrowiu. Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego wyrażenie takiej zgody jest prawnie irrelewantne. W glosie do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 17 maja 2022 r. III KK 380/20 Michał Derek polemizuje z tym poglądem wskazując, że w niektórych przypadkach zgoda taka może być prawnie istotna.
W literaturze i orzecznictwie podnosi się, że aby zgoda była prawnie relewantna musi ona spełniać co najmniej dwa warunki:
- konsekwencje zachowania, na które zgodził się dzierżyciel, obejmują wyłącznie jego dobra prawne (zachowanie nie ingeruje w dobra innych osób lub dobra ponadindywidualne);
- dzierżyciel podejmował decyzje w warunkach dostatecznego poziomu świadomości i dobrowolności
Jednak w świetle dominującego stanowiska doktryny oraz orzecznictwa Sądu Najwyższego, nawet świadoma i dobrowolna zgoda na spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu pozostaje prawnie irrelewantna.
W glosie do wyroku Sądu Najwyższego, która ukazała się w Orzecznictwie Sądów Polskich nr 6/2025 Michał Derek argumentuje, że zachowania, które mogą prowadzić do ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, są zróżnicowane. W konsekwencji przy ustalaniu prawnej relewantności zgody należy brać pod uwagę całokształt okoliczności konkretnej sprawy.
Dr Derek przedstawia następujące przykłady zachowań, pojawiające się w literaturze karnistycznej, które mogą doprowadzić do tego samego skutku:
- ubezpłodnienie bez wskazań medycznych
- usunięcie wszystkich zębów i zastąpienie ich srebrnymi implantami w celu wyłącznie estetycznym
- wybicie zębów przeciwnikowi podczas walki bokserskiej
- odcięcie kończyn z przyczyn pozamedycznych
- podanie dopalaczy skutkujące długotrwałym zatruciem organizm
Kluczowy argument za możliwością uznania zgody za prawnie relewantną wyrażony przez Michała Derka brzmi:
“Dzierżyciel nie wyraża zgody na skutek w postaci ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, ale na zachowanie, które z pewnym prawdopodobieństwem może się w tym skutku urzeczywistnić”.
Co za tym idzie, przy ustalaniu czy zgoda jest prawnie relewantna, powinniśmy oceniać, czy ryzykowne zachowanie, mogące potencjalnie doprowadzić do ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, w rozumieniu art. 156 § k.k. jest społecznie akceptowalne.
Powyższe stwierdzenie prowadzi do jednoznacznego wniosku: badanie znaczenia prawnego zgody powinno być ustalane in concreto, a nie in abstracto.
Przykładowo, zgoda na odcięcie kończyn z przyczyn pozamedycznych będzie znacznie trudniejsza do obrony niż zgoda na ubezpłodnienie z przyczyn pozamedycznych, właśnie z uwagi na różny poziom społecznej akceptacji takich zachowań.
Kolejnym spornym zagadnieniem będącym przedmiotem rozważań Michała Derka w glosie do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 17 maja 2022 r. jest kwestia tego czy, zgoda wyrażona nieświadomie lub niedobrowolnie automatycznie staje się prawnie nieważna.
Zdaniem Michała Derka zgoda wyrażona z deficytem świadomości i dobrowolności nie zawsze prowadzi do nieważności. Autor wskazuje sytuacje, w których sam dzierżyciel dobra prawnego wprowadził się w stan, który uniemożliwił mu podjęcie świadomej i dobrowolnej zgody.;
„Stan deficytu świadomości lub dobrowolności mógł zostać wywołany w sposób zawiniony przez samego dzierżyciela” – zaznacza autor.
Autor zwraca jednak uwagę, że aby można było mówić o fikcji zgody, należy ocenić in concreto obowiązujące w danej sprawie reguły ostrożności. Innymi słowy, należy zadać sobie pytanie, czy w danej sytuacji sprawca powinien podjąć starania mające na celu ustalenie, że pokrzywdzony wyraził zgodę w warunkach dostatecznej świadomości i dobrowolności.
Opracował Kacper Hejnar – student prawa na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Grafika została wygenerowana przy użyciu narzędzia Gemini.
