W czwartek 27 kwietnia 2017 roku weszła w życie ustawa o konfiskacie rozszerzonej – nowelizacja Kodeksu karnego oraz niektórych innych ustaw. Zdaniem Ministerstwa Sprawiedliwości, nowe uregulowania mają poprawić efektywność podczas pozbawiania sprawców przestępstw korzyści osiągniętych z popełnienia czynu zabronionego.
Implementacja prawa unijnego
Polskie ustawodawstwo zostało pchnięte do zmian za sprawą prawa Unii Europejskiej. Ustawa wprowadzająca konfiskatę rozszerzoną wdraża w życie założenia dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/42/UE z dnia 3 kwietnia 2014 r. w sprawie zabezpieczenia i konfiskaty narzędzi służących do popełnienia przestępstwa i korzyści pochodzących z przestępstwa w Unii Europejskiej. Dyrektywa unijna przewiduje konfiskatę rozszerzoną, konfiskatę bez wyroku skazującego, a także konfiskatę od osoby innej niż sprawca.
„W skali Unii Europejskiej 40 proc. odzyskanych od przestępców środków pochodzi z konfiskaty bez skazania, 13 proc. z tradycyjnej konfiskaty. Poza państwami UE instytucja rozszerzonego przepadku jest znana m.in. w Stanach Zjednoczonych i Szwajcarii.” – podaje Ministerstwo Sprawiedliwości.
Zdaniem Ministerstwa, obowiązujące dotąd przepisy nie tylko nie odpowiadały dyrektywom europejskim, ale przede wszystkim cechowały się wysoką niedoskonałością. Na stronie Ministerstwa przeczytać możemy, że nowa ustawa umożliwia odbieranie majątków pochodzących z przestępstwa, pozwala skutecznie walczyć ze zorganizowaną przestępczością oraz dostosowuje polskie prawo do współczesnych standardów.
Ustawa nowelizująca realizuje ponadto założenia dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/40/UE z dnia 12 sierpnia 2013 r. dotyczącą ataków na systemy informatyczne i zastępującą decyzję ramową Rady 2005/222/WSiSW.
Rozszerzony przepadek mienia
Konfiskata to ostateczne pozbawienie mienia przez Sąd w związku z przestępstwem. Konfiskata rozszerzona polega z kolei na poszerzeniu możliwości dokonywania takiego pozbawienia (rozszerzony przepadek mienia). W swoim założeniu ma ona obejmować coś więcej niż tylko tylko mienie pochodzące bezpośrednio z przestępstwa czy przedmioty lub narzędzia służące, bądź też przeznaczone do jego popełnienia. Więcej również niż korzyści pochodzące jedynie bezpośrednio z przestępstwa.
Mając to na uwadze, prawo unijne zobowiązało Państwa do podjęcia niezbędnych środków w celu umożliwienia konfiskaty, w całości lub w części, mienia należącego do osoby skazanej za popełnienie przestępstwa, które może być źródłem – w sposób bezpośredni lub pośredni – korzyści majątkowych, w przypadku gdy sąd na podstawie okoliczności sprawy, w tym konkretnych faktów i dostępnych dowodów jest przekonany, że przedmiotowe mienie pochodzi z działalności przestępczej.
Założenia ustawy nowelizującej
Obowiązująca już nowelizacja dokonuje wprowadzenia konfiskaty rozszerzonej zaczynając od poszerzenia katalogu przestępstw, wobec których przepadek taki może zostać orzeczony. Od 27 kwietnia 2017 roku w przypadku przestępstw zagrożonych karą powyżej 5 lat pozbawienia wolności, a także przestępstw popełnionych w zorganizowanej grupie albo związku mającym na celu popełnienie przestępstwa, orzeczenie konfiskaty będzie możliwe w wypadku jego popełnienia, o ile z takiego przestępstwa została lub chociażby mogła zostać osiągnięta korzyść majątkowa (w sposób bezpośredni jak i pośredni).
Ustawa nowelizująca wprowadza również okres 5 lat przed popełnieniem przestępstwa, który ma stanowić granicę kontroli legalności pochodzenia mienia sprawcy. Oznacza to, że w przypadku skazania, sprawca będzie musiał wykazać legalność majątku nabytego w ostatnich 5 latach.
„Badanie legalności mienia jest stosowane w wielu krajach i często dotyczy 6 lub 7 lat wstecz, a nawet 15 lat, licząc od daty wszczęcia postępowania w sprawie przepadku. Regulacja ta ma uderzyć głównie w przestępczość zorganizowaną.” – czytamy na oficjalnej stronie Ministerstwa Sprawiedliwości.
Ponadto do Kodeksu Karnego wprowadzono zapis, uznający za korzyść majątkową osiągniętą z popełnienia przestępstwa także pożytki z rzeczy lub praw stanowiących tę korzyść.
Zmianom uległy także przepisy pozwalające orzec przepadek mienia w stosunku do osób trzecich. Konfiskata będzie mogła być orzeczona w stosunku do osób, którym sprawca przekazał mienie nieodpłatnie lub zbył je za kwotę znacznie niższą od jego wartości rynkowej, w sytuacji gdy osoby trzecie wiedziały lub powinny były wiedzieć, że celem tych działań jest uniknięcie przepadku.
Przepadek bez skazania
Nowe przepisy dają możliwość zastosowania przepadku korzyści z przestępstwa w momencie, kiedy nie doszło do wydania wyroku skazującego. Będzie to możliwe w sytuacji, kiedy dojdzie do umorzenia postępowania z powodu niewykrycia sprawcy, a także w przypadku zawieszenia postępowania w sprawie, w której nie można ująć oskarżonego, albo nie może on brać udziału w postępowaniu z powodu choroby psychicznej lub innej ciężkiej choroby. Dowody muszą wskazywać jednak na to, że w przypadku skazania, doszłoby do orzeczenia przepadku.
Usprawnienie procedury wykonawczej i kontroli operacyjnej
Ustawa o rozszerzonej konfiskacie wprowadziła nowości również w kodeksie karnym wykonawczym. Wprowadzono regulację zezwalającą na orzeczenie przepadku równowartości mienia, w momencie gdy przepadek w czystej postaci nie może zostać wykonany w całości lub części. Zniszczenie czy ukrycie mienia, podlegającego przepadkowi nie ujdzie już nikomu płazem.
Zmianie uległa również ustawa o policji w zakresie regulacji umożliwiających – w poważnych sprawach – stosowanie środków kontroli operacyjnej w celu ujawnienia mienia zagrożonego przepadkiem.
Przepadek przedsiębiorstwa
Jedną z nowości, wynikających z ustawy jest wprowadzenie do Kodeksu Karnego artykułu 44a. Na jego mocy Sąd może orzec przepadek przedsiębiorstwa (albo jego równowartości), jeżeli służyło ono lub było przeznaczone do popełnienia przestępstwa lub ukrycia osiągniętej z niego korzyści. Orzeczenie przepadku jest możliwe również wówczas, gdy przedsiębiorstwo nie stanowiło własności sprawcy.
Niepewne zabezpieczenia?
Ustawodawca przewidział szereg gwarancji, dzięki którym przepadek przedsiębiorstwa (albo jego równowartości) ma dotknąć jedynie prawdziwych przestępców. Przede wszystkim musi ono należeć do osoby fizycznej, a więc zwykłego zjadacza chleba. Inną gwarancją ma być wyłączenie możliwości jego zastosowania wobec właściciela lub osoby kierującej przedsiębiorstwem w jego imieniu, którzy nie przewidywali i pomimo zachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach nie mogli przewidzieć, że przedsiębiorstwo mogło służyć do powyżej wspomnianych celów.
Przepadek przedsiębiorstwa nie będzie mógł być ponadto orzeczony, jeżeli rozmiar szkody wyrządzonej przestępstwem lub rozmiar ukrytej korzyści nie jest znaczny wobec rozmiarów samego przedsiębiorstwa. Choć mamy tutaj do czynienia ze znamieniem ocennym, w uzasadnieniu projektu ustawy możemy przeczytać, iż „oznacza to, że przepadek ten nie będzie miał zastosowania w sytuacji, w której działanie nielegalne stanowi tylko margines działalności danej firmy”. Co będzie uważane za margines, a co nie, pokaże już praktyka.
Podstawowym i wyjściowym warunkiem, otwierającym drogę do orzeczenia przepadku przedsiębiorstwa (albo jego równowartości) jest skazanie za przestępstwo, z którego popełnienia sprawca osiągnął, chociażby pośrednio, korzyść majątkową znacznej wartości. Polski kodeks karny nie zna jednak terminu „korzyści majątkowej znacznej wartości”.
Pytanie, czy istnieje możliwość posiłkowania się definicją „mienia znacznej wartości”, którego wartość w czasie popełnienia czynu zabronionego musiałaby przekroczyć 200.000 zł. Za takim właśnie rozwiązaniem optuje Ministerstwo Sprawiedliwości.
Nowe przepisy kodeksu karnego wykonawczego stanowią ponadto, że orzeczony przepadek przedsiębiorstwa nie obejmuje jego nazwy albo firmy, a także wchodzących w jego skład autorskich praw osobistych.
W trakcie procesu legislacyjnego do projektu ustawy wprowadzano liczne poprawki. Kilkanaście poprawek zaproponował także Senat. Ostatecznie, po ich zatwierdzeniu przez Sejm oraz podpisaniu ustawy przez Prezydenta RP, ustawa o konfiskacie rozszerzonej weszła w życie 27 kwietnia 2017 roku.
Jędrzej Liberacki
Źródło: ms.gov.pl / własne
Foto: pix-media.priceonomics-media.com
