Podczas wspólnego zebrania naukowego Katedry Prawa Karnego UJ oraz Katedry Prawa Konstytucyjnego UJ obecni byli zarówno pracownicy naukowi wymienionych jednostek, jak i osoby ściśle związane z nauką prawa z innych katedr, uniwersytetów czy organów państwowych.
Zebraniu przewodniczył prof. dr hab. Włodzimierz Wróbel (Katedra Prawa Karnego UJ), a wśród pozostałych uczestników znaleźli się m.in.: prof. dr hab. Piotr Tuleja (Katedra Prawa Konstytucyjnego UJ, Sędzia TK w stanie spoczynku), prof. dr hab. Ewa Łętowska (była RPO i Sędzia TK w stanie spoczynku), prof. dr hab. Krzysztof Skotnicki (Katedra Prawa Konstytucyjnego UŁ), prof. dr hab. Andrzej Zoll (były RPO, Sędzia TK w stanie spoczynku) czy dr hab. Adam Bodnar (obecny RPO).
Spotkanie, w związku z sytuacją epidemiologiczną w kraju, odbywało się zdalnie i składało się z dwóch części: podczas pierwszej referat pt. „Stany nadzwyczajne – ograniczenia praw i wolności podmiotowych oraz sankcje karne” wygłosili dr Tomasz Sroka (Zakład Bioetyki i Prawa Medycznego UJ) oraz prof. Włodzimierz Wróbel.
Po zapoznaniu z tematyką spotkania odbyła się dyskusja oraz pojawiły się pytania zarówno ze strony uczestników zebrania, jak i internautów.
Temat przewodni drugiej części zebrania to: „Stany nadzwyczajne – perspektywa konstytucyjna”, podczas którego poprzednio zadane pytania były poukładane w bloki tematyczne, a wyznaczeni uczestnicy starali się na nie odpowiedzieć.
Jako pierwszy głos zabrał prof. Piotr Tuleja. W swoim wystąpieniu poruszał kwestie związane z wprowadzeniem stanu nadzwyczajnego rozumianego jako obowiązek władz państwowych czy zależności pomiędzy hybrydowym stanem nadzwyczajnym (sytuacją, kiedy przesłanki materialne dla jego wprowadzenia są spełnione, ale formalnie nie jest on wprowadzony), a kwestią przeprowadzenia wyborów prezydenckich.
Wskazywał na regulacje Konstytucji RP mówiące gwarancji ciągłości urzędu Prezydenta, obowiązku ustąpienia z urzędu Prezydenta oraz pełnieniu funkcji Prezydenta przez Marszałka Sejmu i obowiązków z tym związanych – taki model wyłączałby konieczność zmiany ustawy zasadniczej podczas hybrydowego stanu nadzwyczajnego.
Pytanie uzupełniające dodał prof. Andrzej Zoll, dopytując o reperkusje wprowadzenia stanu klęski żywiołowej w perspektywie nadmiernego wydłużenia kadencji Sejmu.
Dyskusję z prof. Tuleją podjął także obecny Rzecznik Praw Obywatelskich – Adam Bodnar czy prof. dr hab. Piotr Kardas (Katedra Prawa Karnego UJ).
Na drugi blok pytań, związanych z ochroną praw i wolności jednostki w sytuacji wprowadzenia stanu nadzwyczajnego, lub jego braku, odpowiedzi udzieliła dr hab. Monika Florczak-Wątor, prof. UJ (Katedra Prawa Konstytucyjnego UJ). Pytania do konstytucjonalistki zadawali m.in. dr Szymon Tarapata (Katedra Prawa Karnego Wykonawczego UJ), dr Michał Ziółkowski (Akademia im. Leona Koźmińskiego) czy dr Mikołaj Małecki (Katedra Prawa Karnego UJ), skupiając się na kwestii funkcji gwarancyjnej przepisów prawnych oraz zasadności kar zarówno za wykroczenia, jak i kar administracyjnych.
Kolejną osobą odpowiadającą był dr Marcin Krzemiński (Katedra Prawa Konstytucyjnego UJ). Przeprowadził on pogłębioną analizę okoliczności związanych z wprowadzaniem stanu nadzwyczajnego czy kwestii rozporządzeń wydawanych przez Radę Ministrów.
Problematyka odszkodowań na gruncie ustawy o wyrównywaniu strat majątkowych z 2002 r. oraz Kodeksu Cywilnego była rozważana przez prof. Ewę Łętowską. Podkreślała ona, że wprowadzenie stanu nadzwyczajnego skutkowałoby zmianą reżimu prawnego (z prywatnoprawnego na publicznoprawny) oraz starała się ocenić ewentualne konsekwencje z tego wynikające dla potencjalnych podmiotów starających się uzyskać odszkodowanie od Skarbu Państwa w związku z ograniczeniem ich praw i wolności w czasie stanu nadzwyczajnego.
Pogłębioną analizę pytań dotyczących wyborów prezydenckich, roli Sądu Najwyższego w stwierdzeniu ważności tych wyborów czy problematyki prawa wyborczego w dobie hybrydowego stanu nadzwyczajnego przeprowadził prof. Krzysztof Skotnicki. Pytanie uzupełniające zadał dr hab. Adam Dyrda (Katedra Teorii Prawa UJ), który przedstawił swoje obawy związane z kwestią głosowania korespondencyjnego i zasadą powszechności wyborów w sytuacji zrezygnowania z ubiegania się o urząd Prezydenta RP przez jednego z kandydatów.
Ostatni odpowiadał prof. Włodzimierz Wróbel. Przeznaczony dla niego blok pytań dotyczył w głównej mierze kwestii odpowiedzialności organów państwa, zarówno konstytucyjnej jak i karnej, za niewprowadzenie stanu nadzwyczajnego w sytuacji, kiedy materialne przesłanki dla jego wprowadzenia są zaktualizowane. Profesor poruszył także problem kar pieniężnych.
Na początku prof. Wróbel zauważył, że pierwotnie gwarancyjny rozdział Kodeksu postępowania administracyjnego dotyczący kar pieniężnych, obecnie stał się całkowicie anty-gwarancyjny. W stosunku do obywateli możliwość karania powinna być oparta o zasadę winy, a w tym przypadku odpowiedzialność osoby fizycznej ma swoje źródło w specyficznej konstrukcji, bazującej na odpowiedzialności podmiotów zbiorowych, co jest sprzeczne z założeniami obecnego systemu prawnego.
Profesor podkreślił istotną rolę sądów administracyjnych (zarówno WSA jak i NSA) w procesie wykładni tych przepisów w sytuacji, gdy rozpoczną się procesy o nałożone na obywateli niewspółmiernie wysokie kary.
Głównego źródła gwarancji sprawiedliwego rozstrzygnięcia sporu, jak i prawidłowego działania organów państwowych stojących na straży obrony praw i wolności obywatelskich, prof. Włodzimierz Wróbel upatrywał w konsekwentnym przestrzeganiu Konstytucji RP.
Zasygnalizował jednakże obawy o jej pełne respektowanie w obecnych czasach, obrazując to chociażby brakiem prawidłowej legitymacji obecnego Trybunału Konstytucyjnego, nierozerwalnie związanego z gwarancją uznania kraju za taki, który urzeczywistnia zasadę demokratycznego państwa prawa.
To połączone zebranie katedr oraz zaproszonych do debaty gości – oprócz próby wyjaśnienia niezwykle emocjonujących i aktualnych problemów prawnych w kraju – było pomocnym instrumentem dla pracowników naukowych, praktyków prawa czy osób działających w administracji państwowej.
Rozpatrzenie kwestii wprowadzenia lub niewprowadzenia stanu nadzwyczajnego z perspektywy zgodności z prawem oraz wynikających z tego konsekwencji w ujęciu konstytucyjnym, karnym, cywilnym i administracyjnym, a także osadzenie całości wypowiedzi w kontekście ochrony praw i wolności jednostki może stanowić istotną wskazówkę dla osób zarówno stosujących prawo, jak i je kreujących.
Autor: Norbert Jamrożek WPiA UJ
