„Indywidualny światopogląd czy subiektywne rozumienie wyznawanej religii nie mogą stanowić uzasadnionej przyczyny odmowy świadczenia w rozumieniu art. 138 k.w.” – z tą tezą Sądu Okręgowego zgadza się dr Jan Kulesza w swojej glosie opublikowanej na łamach miesięcznika „Państwo i Prawo”.
Wyrok Sądu Okręgowego (sygn. akt: V Ka 557/ 17) zapadł w sprawie pracownika łódzkiego zakładu poligraficznego, który odmówił wyprodukowania banneru dla Fundacji LGBT Business Forum, powołując się na swoją niechęć do promocji ruchów LGBT, a także na naukę Kościoła katolickiego, Biblię i moralność, które w jego przekonaniu, stały na przeszkodzie realizacji zamówienia. Sąd Okręgowy utrzymał w mocy wyrok, na mocy którego sąd pierwszej instancji skazał drukarza za wykroczenie określone w art. 138 k.w. oraz odstąpił od wymierzenia mu kary.
„Zobowiązanie do świadczenia”
Jak wskazuje dr Jan Kulesza, art. 138 k.w. nie jest instrumentem wymuszającym spełnianie świadczeń z ważnych umów cywilnoprawnych i w rezultacie znamię „zobowiązania” do świadczenia należy wykładać autonomicznie w stosunku do konstrukcji cywilistycznych. Kluczowym punktem jest odmowa zawarcia umowy, a więc moment poprzedzający powstanie zobowiązania w rozumieniu cywilnoprawnym.
„Należy przyznać rację Sądowi, że dla realizacji znamion wykroczenia z art. 138 k.w. nie jest konieczne uprzednie zawarcie umowy (…). artykuł ten nie stanowi normy sankcjonującej mającej zagwarantować realizację zasady pacta sunt servanda ” – zauważa glosator.
Ta wykładnia znajduje silne wsparcie w doktrynie, która w tej kwestii jest praktycznie jednomyślna. Autor powołuje się przy tym miedzy innymi na A. Michalską-Warias, według której art. 138 k.w. służy „zwalczaniu zapewne dość rzadkich przypadków złośliwego, mającego na celu np. poniżenie czy szykanowanie konsumenta, odmawiania świadczenia usług”, gdyż „zasadą jest, że prowadzący działalność danego typu (szczególnie w lokalu dostępnym dla każdego) powinien świadczyć usługi każdemu, kto gotów będzie zapłacić za nie umówioną cenę”.
Taką też wykładnię przyjął w swoim orzeczeniu Sąd Okręgowy w Łodzi. Jak zauważa autor, przyjęcie przeciwnego rozumowania prowadziłoby do nieuzasadnionego zawężenia zastosowania art. 138 k.w.
Prokonstytucyjna wykładnia art. 138 k.w.
W swojej glosie dr Kulesza porusza również problem wykładni pojęcia „uzasadnione przyczyny”, które stanowią podstawę do odmowy wykonania usługi. Wskazuje, iż nie może być ona oderwana od Konstytucji RP, a w szczególności jej art. 32 ust 2 statuującego zasadę niedyskryminacji.
Zasada ta stanowi bowiem szczególny wyraz zasady równości, która jest istotnym elementem systemu prawnego i równocześnie gwarancją istnienia demokratycznego państwa prawnego. Co więcej, jej naruszenie może bezpośrednio naruszać godność jednostki. Konsekwentnie, zakaz dyskryminacji, funkcjonujący zarówno w stosunkach wertykalnych jak i horyzontalnych, stanowi ograniczenie dla innych praw i wolności konstytucyjnych w tym wolności działalności gospodarczej oraz wolności sumienia i wyznania na które powoływał się obwiniony drukarz, a które, jak wskazuje autor, nie są absolutne. Ściganiu właśnie takich aktów dyskryminacji służy art. 138 k.w.
„Korzystanie z wolności gospodarczej i wolności kontraktowania nie może prowadzić do dyskryminacji potencjalnych kontrahentów z jakiejkolwiek przyczyny. Podobnie korzystanie z wolności sumienia i wyznania nie może łączyć się z dyskryminacją innych podmiotów” – przypomina dr Kulesza.
Warto podkreślić, iż art. 138 k.k. chroni nie tylko osoby fizyczne, ale również wszystkie inne podmioty występujące w obrocie gospodarczym. Glosator wskazuje, iż także w tym zakresie przepis ten wymaga wykładni odwołującej się do „zawartości aksjologicznej i normatywnej” ustawy zasadniczej, na gruncie której, zgodnie z orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego, pojęcie konsumenta obejmuje zarówno osoby fizyczne, jak i prawne.
Dr Jan Kulesza – adiunkt w Zakładzie Nauki o Przestępstwie Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Łódzkiego.
Glosa ukazała się w miesięczniku „Państwo i Prawo” nr 1/2018.
