SN: Przerwy w niepłaceniu alimentów mogą tworzyć osobne przestępstwa

Kryterium czasu powinno być rozumiane identycznie w przypadku przestępstwa niealimentacji i czynu ciągłego – uznało siedmiu sędziów Sądu Najwyższego w postanowieniu wydanym na wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich (I KZP 1/17). Każdy przypadek należy jednak rozpatrywać indywidualnie.

Na początku tego roku Rzecznik Praw Obywatelskich wystąpił do Sądu Najwyższego z pytaniem prawnym dotyczącym przestępstwa niealimentacji (art. 209 § 1 Kodeksu karnego).

Sąd Najwyższy miał rozstrzygnąć, czy sprawca, który po okresie, w którym uporczywie uchylał się od płacenia alimentów, przez pewien czas wykonywał ciążący na nim obowiązek łożenia na osobę najbliższą lub obiektywnie nie miał możliwości jego wykonania (w związku z czym nie mógł ponosić odpowiedzialności za niealimentację, bo nie realizował jej znamion), a następnie ponownie zaczął uchylać się od alimentacji, popełnił jedno czy więcej przestępstw, a jeśli jedno – jak długie przerwy pomiędzy okresami niealimentacji pozwalają na przyjęcie jedności, a nie wielości przestępstw.

RPO wskazywał na rozbieżności występujące w orzecznictwie sądów powszechnych, które wymagają zasadniczej wykładni przepisów prawa materialnego

Część sądów przyjmowała w swoich orzeczeniach, że sprawca przestępstwa z art. 209 § 1 k.k., mimo okresu przerwy działa ze z góry powziętym zamiarem, w związku z czym możliwe jest zastosowanie wobec niego konstrukcji czynu ciągłego z art. 12 k.k. i uznanie, że „cała” niealimentacja jest jednym przestępstwem.

Inne sądy, również przyjmujące pogląd, zgodnie z którym sprawca popełnia jedno przestępstwo, wskazywały w swoich orzeczeniach, że istotą przestępstwa niealimentacji jest wielokrotność rozciągniętych w czasie zachowań sprawcy, a przerwy pomiędzy nimi nie stoją na przeszkodzie uznaniu ich za jedno przestępstwo, jednak bez konieczności stosowania instytucji czynu ciągłego z art. 12 k.k.

Zdaniem rzecznika Praw Obywatelskich, przerwa w niealimentacji powinna skutkować uznaniem, iż mamy do czynienia z dwoma oddzielnymi czynami.

W orzecznictwie pojawił się również pogląd, reprezentowany także przez RPO, zgodnie z którym w sytuacji, gdy pomiędzy okresami niealimentacji występuje przerwa, należy przyjąć, że sprawca popełnił dwa oddzielne przestępstwa. W takiej sytuacji należy go skazywać za oddzielne czyny i ewentualnie zastosować instytucję ciągu przestępstw z art. 91 k.k. (o ile są spełnione wszystkie przesłanki jej stosowania) lub wymierzyć sprawcy karę łączną zgodnie z art. 85 k.k.

„Sąd Najwyższy wywiódł, że przedstawione we wniosku Rzecznika Praw Obywatelskich rozbieżności w stosowaniu prawa powinny być analizowane w odniesieniu do okoliczności faktycznych konkretnej sprawy. W zależności od dokonanych ustaleń faktycznych zachowanie sprawcy stanowić będzie jedno przestępstwo z art. 209 § 1 k.k., bądź dwa (lub więcej) przestępstw” – czytamy w komunikacie na stronie SN.

Zdaniem SN art. 12 k.k. powinien być wskazówką interpretacyjną przy rozstrzyganiu o jedności lub wielości przestępstw w przypadku wszystkich przestępstw, których popełnienie może być rozciągnięte w czasie.

Postanowienie wydano w składzie: Wiesław Kozielewicz (przewodniczący), Włodzimierz Wróbel (sprawozdawca), Tomasz Artymiuk, Krzysztof Cesarz, Małgorzata Gierszon,  Michał Laskowski, Rafał Malarski.

Wojciech Płóciennik
Foto: By User:Darwinek – Praca własna, CC BY-SA 3.0, Link